Бекжан Садықов, http://kisi.kz/images/KjD2-2019.pdf

 Кіріспе

Инновациялық қызметтің даму дәрежесі экономиканың нақты секторларының негізгі өсу факторы болып табылады. Алайда, бүгінгі таңда Қазақстан экономикасының нақты секторындағы инновациялық қызмет сыртқы орта талаптарына сай келмейді. Тұтастай алғанда, Қазақстан инновациялық экономиканы дамытудың бастапқы кезеңінде тұр.

Инновациялық қызметті дамыту бойынша «Индустрия 4.0» қарсаңындағы мемлекеттік саясат жаһандық сын-қатерлерге бейімделуге бағытталған. Инновациялық қызмет қажетті жағдайда қарқынды дамып келеді. Қазіргі уақытта инновациялық жүйенің негізгі элементтері қалыптасты, алайда инновациялық қызметті одан әрі дамыту Қазақстан нарығындағы бәсекелестіктің ұлғаюына тәуелді болады.

Инновациялық қызметті дамыту үшін одан әрі ынталандырмалар мен жағдайларды жасау экономикалық саясаттың негізгі міндетіне айналуы тиіс. Жағдайдың күрделілігі мемлекеттер мен олардың экономикалық субъектілері арасындағы халықаралық сауда алаңында бәсекелестіктің артуымен байланысты.

Осы жұмыста сын-қатерлерді анықтау мақсатында Қазақстанның жаһандық мәнмәтіндегі инновациялық белсенділігінің ағымдағы жағдайы ұсынылған. Бұдан басқа, жұмыс экономиканың нақты секторындағы инновациялық қызметтің ахуалын талдауға бағытталған және онда негізгі тәуекелдер бөліп көрсетілген.

Қазақстан әлемдегі инновациялық қызмет мәнмәтінінде

Қазіргі уақытта инновациялық қызметтің тиімділігі бәсекеге қабілеттілік пен ұлттық ілгерілеудің шешуші факторларының бірі болып табылады. Сонымен қатар, инновациялар тұрақты даму мақсаттарына қол жеткізуді қоса алғанда, жаһандық проблемаларды шешу үшін маңызды.

«Индустрия 4.0» қарсаңында инновациялар арқылы өнімділікті арттыру көптеген елдердің басты мақсатына айналды. Инновациялық  «серпіліс» адам өмірінің барлық салаларын қозғады. ХХІ ғасырдың инновациялық технологиялары мен практикалары экономиканың нақты секторларының өнімділігі мен экспорттық әлеуетін жақсартуға мүмкіндік береді.

Алайда, Қазақстан экономиканың басым салаларын инновациялық дамытуда айтарлықтай артта қалып отыр. Мұндай артта қалу жаһандық бәсекеге қабілеттілікке әсер етеді.

Мәселен, Дүниежүзілік экономикалық форумның мәліметтеріне сәйкес «инновациялық мүмкіндік» өлшемшарты бойынша Қазақстан 87-ші орынды алады, ал Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының индексіне сәйкес 74-ші орынды иеленеді (1-кестені қараңыз). 

1-кесте. Халықаралық бағалауларға сәйкес 2018 жылғы елдердің инновациялық қызметінің рейтингі

Дереккөз: Дүниежүзілік экономикалық форумның және Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының деректері бойынша құрастырылды

 

Жалпы алғанда, геосаяси өзгерістер аясында коммерциялық нарықтардағы күресті қоса алғанда, мемлекеттер арасында инновациялық және технологиялық бәсекелестіктің күшейгені байқалады. Соның салдарынан техноэкономикалық ілгерілеулер мен экономиканың жоғары технологиялық секторларының өскені байқалады.

Әлемде инновациялық қызмет және мемлекеттердің белсенділігі бөлігінде мынадай негізгі үрдістер байқалады:

• Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелерді қаржыландырудың ұлғаюы.

 Жаһандық бәсекелестіктің күшеюі аясында ҒЗТКЖ-ға әлемдік жалпы шығындардың ұлғайғаны байқалады. Әлемдік жалпы шығыстар ЖІӨ-ге пайыздық қатынаста 2015 жылдың қорытындысы бойынша 2011 жылғы 1,64%-дан 1,7%-ға дейін өсті. ЭЫДҰ елдерінің шығыстары 2014 жылға дейінгі өсу үстінде болды және 2,361%-ға дейін ұлғайды. 2015 жылы шығыстардың төмендеуі әлемдік экономика өсуінің баяулау салдарымен байланысты (1-суретті қараңыз).

Алайда, АҚШ-тың ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын шығыстары ЖІӨ-ге пайыздық қатынаста 2012 жылдан бастап өсу сатысында тұр және 2017 жылы 2,744%-ға жетті. Бұл үрдіс АҚШ пен Қытай арасындағы «технологиялық соғыстың» салдары болып табылады. 2011 жылдан бастап 2017 жылға дейін Қытайдың шығындары тұрақты өскенін айта кету керек. 2017 жылы Қытайдың жалпы шығыстары ЖІӨ-мен салыстырғанда 2,107%-ға жетті - бұл жалпы әлемдік шығыстардың орташа деңгейінен жоғары. АҚШ-тың Ұлттық ғылыми қоры таяудағы 5-10 жылда ғылым мен технологияны дамытуға жұмсалатын шығындар бойынша Қытайдың көшбасшы болатынын болжайды [1]. Бұл ретте бизнес-сектордың осы екі мемлекеттің инновациялық дамуындағы рөлі күшейеді. Мәселен, БҰҰ деректеріне сәйкес Қытайда ҒЗТКЖ-ны қаржыландыру 2016 жылы 76,1%-ға дейін, АҚШ-та 62,3%-ға дейін ұлғайған. [2]

Сонымен қатар табысы орташадан жоғары елдер тобында жалпы шығыстардың өскені байқалады. Шығыстар 2015 жылы 1,4%-ға дейін ұлғайды. Елдердің осы тобында шығыстардың ұлғаюын ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын әлемдік жалпы шығыстардың өсу факторы деп санаған жөн. [2]

Ресей Федерациясы Еуропалық Одақ пен АҚШ-тың ұзақ санкцияларына қарамастан, ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын жалпы шығыстарды  2011 жылғы 1,013%-дан 2015 жылы 1,099%-ға дейін біршама ұлғайтты.

1-сурет. Елдер мен елдер топтарының 2011-2017 жылдар аралығындағы жалпы шығыстарын ЖІӨ-мен салыстырмалы талдау, %

Дереккөз: ЮНЕСКО және ЭЫДҰ деректер базасына сәйкес құрастырылды

Сонымен қатар, Қазақстанның ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын жалпы шығыстары елдердің өз тобының ішіндегі шығыстардан айтарлықтай төмен. Қазақстанның жалпы шығыстары 2011-2016 жылдар аралығында 0,2%-дан кем болды (1-суретті қараңыз).  Бұл ретте БҰҰ деректеріне сәйкес ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын шығыстардың жартысынан астамын мемлекеттік сектор қаржыландырады. [2]

Бұдан басқа, Қазақстанның ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын жалпы шығыстары Орталық Азиядағы орташа көрсеткіштен төмен. Мәселен, Орталық Азия елдерінің орташа жалпы шығыстары 2011 жылдан бастап өсу сатысында болды және 2015 жылы ЖІӨ-ге 0,189%-ға жетті. 2015 жылы Қазақстанның шығыстары 0,17% деңгейінде болды, ал 2016 жылы 0,142%-ға дейін қысқарды. [2]

ҒЗТКЖ-ға жұмсалған шығыстар бойынша едәуір алшақтық Қазақстанның инновациялық қызметінің экономиканың нақты секторында ғана емес, жалпы бәсекеге қабілеттілікке кері әсерін тигізеді.

Экономиканың нақты секторында инновацияларды енгізу өндірісті цифрландыру ұғымымен ұштасады. Мұндай технологияларды енгізудің нәтижесінде салалардың өнімділігі артады.

Ағымдағы инновациялық технологияларды енгізу ауқымы, жаңа инновациялық технологиялардың пайда болу қарқыны жаһандық мәнмәтінде нақты экономика салаларының технологиялық даму трендтерін айқындайды. Бұл тұрғыда аз дамыған елдер өз экономикалық жүйесінде инновациялық шешімдерді іске асыруға және қоғамды,оның ішінде Қазақстанды да өнеркәсіптік төңкеріске бейімдеуге ұмтылады.

Экономиканың нақты секторларында мынадай негізгі жалпы әлемдік инновациялық трендтерді назарға алған жөн:

• Агроөнеркәсіп прецизионды[1] (дәлме-дәл немесе болжамды) және «ақылды» салаға айналуда.

Соңғы жылдары инновациялық технологиялар мен практикаларды қолдану ауыл шаруашылығы саласындағы технологиялық ілгерілеулерге ықпал етті. ХХІ ғасырдың жасанды зерде, ұшқышсыз дрондар, «ақылды» фермалар сияқты және басқа да инновациялық технологияларын кешенді пайдалану агроөнеркәсіп саласында жоғары болжамдылыққа қол жеткізуге мүмкіндік береді.

Бұдан басқа, өндірістік және өндірістен кейінгі процестердің барлық кезеңдерінде кеңінен және жүйелі пайдалану саланың өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Қазіргі уақытта өнімді талдау үшін роботталған процестерге жасанды зерденің енгізілгенін атап өткен жөн. Сонымен қатар, жасанды зерде ауыл шаруашылығы көлігінде кеңінен қолданылады. Бұл жаңалық бұлтты технологиялар арқылы жұмыс істейтінін және болашақта «заттар интернетіне» ықпалдасуға қабілетті екенін атап өту қажет.

Ауыл шаруашылығының өнімділігін арттыру бөлігіндегі басқа инновациялық технология ұшу дрондарын қолдану болып табылады. 2017 жылғы Farm Journal сауалнамасына сәйкес АҚШ-тағы сұралған фермерлердің 33%-ы дрондарды пайдаланады және 31%-ы 2018 жылы дрондарды пайдалануды жоспарлады. Мұндай қызығушылық ауыл шаруашылығында  жергілікті жердің картасын жасау, жануарларды бақылау, жүктерді тасымалдау, суару және тозаңдандыру үшін ұшқышсыз құралдарды пайдаланудың кең мүмкіндіктерінен туындады. Жергілікті жердің карталарын жасау фермерлерге олардың меншігі туралы нақты түсінік беруге мүмкіндік береді. Соның нәтижесінде фермерлер қызметті тиімді жоспарлай алады.

9 үздік фермада бірнеше инновациялық шешімдердің комбинацияларын енгізу қазақстандық нақты агроөнеркәсіп индустриясының мысалы болып табылады. Бұл жобалар агроөнеркәсіп саласын цифрландыру шеңберінде іске асырылады. Мәселен, өнімділіктің 2 есеге артуы және фермерлік шаруашылықтар шығындарының қысқаруы күтілуде.

• Өнеркәсіп пен құрылыстағы «ақылды» жүйелерге көшу.

Қазіргі уақытта аддитивті өндіріс технологиялары жоғары қарқынмен дамуда және өнеркәсіпте кеңінен қолданылуда. Мысалы, 3D модельдеу өнеркәсіптік үлгілер мен модельдерді әзірлеуге мүмкіндік береді. Бұл ретте 3D модельдеу технологиясын машиналық оқытумен бірге роботтандыру өндірістік процестер кезінде адами факторды болдырмауға ықпал етеді. Виртуалды және толықтырылған шындық технологиялары өндірістегі күрделі электр монтаждық міндеттерді іске асыруға септігін тигізеді. Мәселен, Boeing корпорациясы өзінің өндірістік процестерінде толықтырылған шындық технологияларын пайдаланады. Заттер интернеті өнеркәсіпте жиі пайдаланылады. Өндірушілердің 63%-ы заттар интернетін қолдану табыстың өсуіне ықпал етеді деп күтеді. Өндірістік және өндірістік емес процестер мен жабдықтардың үштен бір бөлігі заттар интернеті базасында зияткерлік шешімдерді пайдалануды қамтиды.[3]

Қазақстан экономикасының нақты секторындағы инновациялық қызметтің ағымдағы жағдайына шолу

Қазақстан әлі де инновациялық дамудың ерте сатысында. Соңғы жылдардағы инновациялық қызметті ынталандыру және қолдау жөніндегі мемлекеттік саясат экономиканың нақты секторының бәсекеге қабілетті салаларын қалпына келтіруге және қолдауға, қолайлы инвестициялық ахуал құруға бағытталған. Өзекті деректерге сәйкес еліміз бизнес жүргізу жеңілдігі рейтингінде 28-орынға көтерілген.

Инновациялық даму тұжырымдамасын іске асыру арқылы жүзеге асырылатын ішкі мемлекеттік саясаттың басқа негізгі міндеті «Инновациялық технологиялар паркі», «Жасыл технологиялар мен инвестициялық жобалардың халықаралық орталығы», «Astana Hub IT-стартаптардың халықаралық технопаркі» ғылыми-инновациялық жүйе элементтерін құру және жаңғырту болып табылады.

Сонымен бірге, экономикаға мемлекеттің араласуының жоғары деңгейі инновациялық қызметтің дамуына ықпал етпейді. Мәселен, Қазақстан экономикасы қалыпты-еркін деп бағаланады және 2019 жылы жаһандық экономикалық бостандық рейтингінде 59-орында тұр. [4]

Тұтастай алғанда, Қазақстан экономикасының нақты секторындағы инновациялық қызмет тұрақсыздығымен сипатталады. Қазақстан экономикасының нақты секторындағы инновациялық қызметтің мынадай үрдістері мен ерекшеліктерін атап өту қажет:

• Кәсіпорындардың құбылмалылығы және төмен инновациялық белсенділігі

Бизнесті қолдау жөніндегі мемлекеттік саясат аясында 2014 жылмен салыстырғанда 2017 жылы елдегі экономиканың нақты секторы кәсіпорындарының саны 14 941 кәсіпорынға дейін 29%-ға, ал инновациялары бар кәсіпорындардың саны 1256 кәсіпорынға дейін 41%-ға  өсті.

Алайда, 2017 жылы инновациялары бар кәсіпорындардың жалпы санының 2,6%-ында ғана инновацияның небәрі 4 түрі бар. [5] Бұл инновациялық белсенділік деңгейіне және кәсіпорындардың өнімділігіне теориялық тұрғыдан әсер етеді. Соның салдарынан экономиканың нақты секторындағы кәсіпорындардың инновациялық белсенділік деңгейі 2014-2017 жылдар аралығында 10%-дан төмен деңгейде қалып отыр. (2-суретті қараңыз).

2-сурет. Экономиканың нақты секторы кәсіпорындарының инновациялық белсенділік деңгейі

Дереккөз: ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметтері бойынша құрастырылды.

Бұл ретте 2016 жылдан бастап өнімдік және процестің инновациялар бойынша кәсіпорындардың инновациялық белсенділік деңгейінің өскені байқалады. Алайда, өнімдік және процестік инновациялары бар кәсіпорындар саны 2017 жылы кәсіпорындардың жалпы санымен салыстырғанда 73,25%-ды құрады.

Бұл қазіргі инновациялық шешімдерді енгізуге қызығушылықтың төмендігін немесе олардың қолжетімсіздігін көрсетеді.

• Инновациялық кәсіпорындарды қаржыландырудың тұрақсыздығы.

Экономиканың нақты секторындағы кәсіпорындардың шығыстары 2014-2016 жылдар аралығында ұлғайды. Бұл реттеҚазақстан Республикасын индустриялық-инновациялық дамытудың 2015-2019 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асырумен байланысты   2016 жылы инновацияларға жұмсалатын шығындардың айтарлықтай ұлғайғаны байқалды.

2016 жылы технологиялық инновацияларға арналған шығыстар көлемі 2014 жылғы шығыстар көлемінен 5 есе артық болып, 1 408 миллиард теңгеден асты. (3-суретті қараңыз).

3-сурет. 2014-2017 жылдар аралығында технологиялық (өнімдік және процестік) инновацияларға жұмсалған шығындар

Дереккөз: ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметтері бойынша құрастырылды.

Алайда, мемлекеттік бағдарламаны іске асыру кезеңдерінде көзделген бюджеттік қаржыландырудың қысқаруына байланысты технологиялық инновацияларға жұмсалған шығындар көлемі 2017 жылы 47- ға қысқарып, 742 миллиард теңгені құрады.

Бұл ретте зерттеулерді қаржыландырудың ең көп үлесін республикалық бюджеттен бөлінетін шығындар құрайды. Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің деректеріне сәйкес, ҒЗТКЖ-ға жұмсалатын шығындардың шамамен 50%-ы республикалық бюджеттен 35 338 миллион теңгеден астам сомаға қаржыландырылды. Бұл ретте шетелдік инвестициялардың төмен деңгейі байқалады - 1 227 миллион теңге.

• Инновациялық өнімді өткізу көлемінің ұлғаюы.

Экономиканың нақты секторының салалары өндірген, сатылған өнімнің көлемі 2017 жылы 764 947 миллион теңгеге дейін өсіп, 2014 жылмен салыстырғанда 1,5 еседен астам ұлғайды (4-суретті қараңыз). Бұл ретте нарық үшін жаңа болып табылатын сатылған инновациялық өнімнің үлесі 65,83%-ға дейін өсті.

4-сурет. 2014-2017 жылдар аралығында экономиканың нақты секторы салаларының сатылған инновациялық өнімінің көлемі.

Дереккөз: ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметтері бойынша құрастырылды.

Ұйым үшін жаңа болып табылатын сатылған инновациялық өнім көлемі 2017 жылы 2014 жылмен салыстырғанда 17%-ға ғана ұлғайды. Шағын ұлғаю отандық кәсіпорындардың инновацияларды енгізуге мүдделі еместігін жанама түрде көрсетеді.

 

Экономиканың нақты секторындағы кәсіпорындардың инновациялық қызметінің тәуекелдері

Кәсіпорындардың ағымдағы инновациялық белсенділігі және болашақта зерттеулер мен әзірлемелерді қаржыландырудың төмендігіне байланысты өз әзірлемелерінің болмауы отандық инновациялық өнімнің халықаралық нарықта бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуіне әкеп соғады. Мынадай өзара байланысты тәуекелдерді бөліп көрсету керек:

• Экспортталған инновациялық өнім көлемінің қысқаруы

2017 жылдың қорытындысы бойынша экспортталған инновациялық өнім көлемі 2 есеге қысқарды. Мәселен, экономиканың нақты секторының кәсіпорындары 2017 жылы 83 255,4 миллион теңге сомасына инновациялық өнім экспорттады, ал 2014 жылы экспорт көлемі 177 356 миллион теңгені құрады (5-суретті қараңыз).

5-сурет. 2014-2017 жылдар аралығында экспортталған, өткізілген инновациялық өнімнің көлемі.

Дереккөз: ҚР Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметтері бойынша құрастырылды.

Бұл ретте Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің мәліметтеріне сәйкес 2017 жылы экспортқа жеткізілген инновациялық өнімнің үлесі 69%-ға дейін өсті. Осыған қарамастан, оның ЖІӨ-ге пайыздық қатынастағы үлесі небәрі 1,59%-ды құрайды.

2015 жылы экспортталатын инновациялық өнім көлемінің күрт төмендеуінің негізгі факторы өңдеуші өнеркәсіптің тауарлық өніміне сұраныстың азаюы болды. Өңдеуші өнеркәсіптің экспорттық өнімінің көлемі 2014 жылы 176 363,6 миллион теңгені, 2015 жылы 29 699,3 миллион теңгені құрады.

 

Ұйымдық-өндірістік тәуекелдер

Зияткерлік меншікке өтініш берушілер санының аздығы зерттеушілердің саладағы кәсіпорындардың ұйымдық-өндірістік ортасына тартылуының төмендігін жанама түрде көрсетеді. Өнеркәсіптік дизайн бойынша қазақстандық ізденушілердің саны 2017 жылы 203, патенттер бойынша 1228 құрады. (5-суретті қараңыз). [6]

6-сурет. 2014-2017 жылдар аралығында Қазақстаннан зияткерлік меншікке ізденушілер саны

Дереккөз: Дүниежүзілік зияткерлік меншік ұйымының деректері бойынша құрастырылды.

Бұдан бөлек, баға белгілеуге, өткізу нарықтарының кеңеюіне және маркетингтік қолдауға әсер ететін маркетингтік инновациялары бар кәсіпорындар санының төмендігі байқалады. Мәселен, Қазақстанда 2017 жылы небәрі 201 кәсіпорынның, 2014 жылы 150 кәсіпорынның ғана маркетингтік инновациялары болды. Ұйымдық инновациялары бар ұйымдар саны 2017 жылы 346, 2014 жылы 247 кәсіпорынды құрады.[5]

         Болашақта сатылған инновациялық өнім көлемінің одан әрі қысқаруы, сондай-ақ кәсіпорындардың халықаралық сауда-экономикалық аренадағы тиімсіздігі тәуекелі бар.

Тұжырымдар

Қазақстанның экономиканың нақты секторындағы инновациялық қызметі «эволюциялық дамудың» бастапқы сатысында тұр. Индустриялық-инновациялық экономиканы дамытудағы ілгерілеуге арамастан, экономиканың нақты секторындағы инновациялық қызмет және салалардың бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жағдай жасаудың ағымдағы қарқыны жаһандық бәсекелестіктің осы шарттарына жауап бермейді.

Қазіргі либералды экономикалық даму модельдерімен Қазақстанның экономикалық моделін құраудың жоғары деңгейінде және тиісінше салалар ішіндегі жоғары бәсекелестік жағдайында мнновациялық қызметті дамыту толық көлемде мүмкін болады. Нарықтық бәсекелестік кәсіпорынның инновациялық технологияларды әзірлеуге және енгізуге қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді.

Экономиканың нақты секторындағы инновациялық қызметтің тұрақсыз сипаты нашар дамыған ғылыми-инновациялық жүйенің және жалпы инновациялық стратегияның болмауының нәтижесі болып табылады.

Қалыптасқан жағдай Қазақстан экономикасының нақты секторының басым салаларының өсуін баяулату алғышарттарын жасайды. Бұдан басқа, ұзақ мерзімді келешекте салалардың экспорттық әлеуетінің төмендеу тәуекелі бар.

Қазақстанның әлемдегі бәсекеге барынша қабілетті 30 елдің қатарына кіруін қамтамасыз ету үшін инновацияларды дамыту болашақ жылдардың басым міндеттерінің біріне айналуы тиіс.

Осыған байланысты елдің инновациялық мүмкіндігін кеңейту мақсатында ішкі мемлекеттік жоспарлау жүйесінде түбегейлі өзгерістер қажет.

Қазақстандағы инновациялық қызметті одан әрі үдемелі жеделдету мақсатында мынадай шаралар ұсынылады:

1. Экономиканың нақты секторында инновациялық белсенділікті кеңейту және күшейту жөніндегі мемлекеттік саясатты іске асырудың халықаралық тәжірибесін талдау.
2. Бәсекелестік деңгейін арттыру үшін мемлекеттің экономикалық субъектілерін жекешелендірудің жоғары қарқынын қамтамасыз ету.
3. Инновациялық қызметті дамытудың іргелі базасын одан әрі қалыптастыру үшін экономиканың ауыспалы нысаны бар елдердегі ғылыми-инновациялық жүйені дамытудың қазіргі үлгілерін зерттеу.
4. Инновациялық дамудың орта мерзімді Стратегиясын және оны 2025 жылға дейін іске асыру жөніндегі Жол картасын әзірлеу үшін теоретик және практик ғалымдардың қатарынан сараптамалық жұмыс тобын қалыптастыру.
5. Үдемелі индустриялық-инновациялық дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарламаны бейімдеу. Бұл ретте Қазақстанды цифрландыру жөніндегі қолданыстағы бағдарламамен бірігу қажет.
6. Экономиканың нақты секторының салаларын цифрландыру бойынша қолданыстағы пилоттық жобаларды іске асыру ауқымын кеңейту мүмкіндігін талдау.
7. ҒЗТКЖ және инновациялар статистикасы бойынша әдіснаманы жетілдіру. Мысалы, келесі көрсеткіштерді енгізу арқылы:
   1. Бір ғалымға немесе зерттеушіге шаққандағы инновациялар саны (100 мың жұмыспен қамтылған халыққа шаққанда)
   2. Инновацияларды енгізуден өнім шығарылымы.
8. Экономиканың нақты секторы салаларының кәсіпорындарында зияткерлік капиталды бағалау бойынша зерттеу тобын қалыптастыру.
9. Меншікті ұлттық инновациялық мүмкіндіктерді айқындау үшін мынадай ұғымдық терминдерді заңнамалық деңгейде енгізу:
   1. базистік инновациялар - әлемдегі теңдесі жоқ өнімдер немесе процестер.
   2. жетілдірілген инновациялар - диффузия немесе өндірісте пайдалану процесінде сапалы жетілдіруден өткен өнімдер мен процестер.
10. Венчурлік қаржыландыру институтын қалыптастыруды ынталандыру.
11. Кәсіпорындарға кешенді көмек көрсету үшін ғылыми-консалтингтік ұйымдарды дамыту арқылы ғылым мен бизнесті ықпалдастыру. Мұның баламасы зерттеушілерді немесе әзірлеушілерді кәсіпорындардың кеңесшілері немесе консультанттары ретінде тарту нысанында бизнес-визионерлік институтын дамыту болып табылады.
12. Ғылыми-білім беру ортасына енгізе отырып, өнімнің, кәсіпорындардың, өңірдің, елдің инновациялық әлеуетін бағалау үшін бағдарламалық жасақтамалардың трансфертін қамтамасыз ету
13. Инноватор-кәсіпорындар немесе инновациялық өнімдер үшін салықтық ынталандыруды енгізу мүмкіндігін талдау.

ӘДЕБИЕТТЕР:

1. “China is an innovation superpower. This is why”. Briony Harris, Formative Content, URL: https://www.weforum.org/agenda/2018/02/these-charts-show-how-china-is-becoming-an-innovation-superpower/
2. Институт статистики ЮНЕСКО, URL: http://data.uis.unesco.org/Index.aspx
3. “The Internet of Things Has Finally Arrived”, The MPI Group, URL: http://mpi-group.com/wp-content/uploads/2016/01/IoT-Summary2016.pdf
4. Индекс экономической свободы 2019, The Heritage Foundation, URL: https://www.heritage.org/index/ranking
5. Комитет по статистике Министерства национальной экономики, URL: http://stat.gov.kz/faces/homePage?_afrLoop=10092207356716428
6. Всемирная организация интеллектуальной собственности, URL: https://www.wipo.int/portal/ru

 

[1] Precision agriculture. Прецизионды егіншілік (PA), жер серіктік егіншілік немесе жергілікті жерлердегі нақты дақылдарды басқару (SSCM) – бұл танаптардың арасында және ішінде дақылдардың өзгергіштігін бақылауға, өлшеуге және ден қоюға негізделген, ауыл шаруашылығын басқару тұжырымдамасы. Ресей әдебиетінде бұған ең жақын мән – дәлме-дәл егіншілік.